Câu chuyện thực tế

Lan (24 tuổi, nhân viên văn phòng) luôn cảm thấy tim đập nhanh, mặt đỏ bừng và tay chân run rẩy mỗi lần phải phát biểu trong cuộc họp. Dù đồng nghiệp chỉ lắng nghe bình thường, cô vẫn lo rằng mọi người sẽ cười chê mình. Vì vậy, Lan thường tìm cách né tránh thuyết trình, thậm chí từ chối nhiều cơ hội thăng tiến.

Nếu bạn cũng từng rơi vào tình huống giống Lan – sợ bị đánh giá, lo lắng quá mức khi ở chỗ đông người, thì có thể bạn đang trải qua rối loạn lo âu xã hội. Đây không chỉ là tính nhút nhát mà là một rối loạn tâm lý cần được quan tâm đúng mức.

Rối loạn lo âu xã hội là gì?

Rối loạn lo âu xã hội (Social Anxiety Disorder) là một dạng rối loạn lo âu phổ biến, khi người mắc luôn cảm thấy sợ hãi hoặc lo lắng quá mức trong các tình huống giao tiếp, biểu diễn, hoặc khi phải ở nơi đông người. Không chỉ là "rụt rè" hay "ngại giao tiếp", rối loạn lo âu xã hội có thể làm gián đoạn nghiêm trọng công việc, học tập và đời sống cá nhân.
 

Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA), khoảng 7% dân số có thể mắc rối loạn này ở một giai đoạn nào đó trong cuộc đời. Điều này có nghĩa là xung quanh ta, có thể có nhiều người đang âm thầm chịu đựng hơn ta nghĩ.

Dấu hiệu nhận biết rối loạn lo âu xã hội

Một số dấu hiệu thường gặp bao gồm:

Triệu chứng về cảm xúc và hành vi

 

• Sợ bị người khác đánh giá, chê cười.

• Né tránh các tình huống phải phát biểu, gặp gỡ, hoặc ăn uống nơi đông người.

• Luôn nghĩ rằng mình sẽ làm sai, mất mặt.
  
   

Triệu chứng về thể chất
 

Khoảng 7% dân số có thể mắc rối loạn lo âu xã hội ở một giai đoạn nào đó trong cuộc đời.

• Tim đập nhanh, toát mồ hôi, run rẩy khi đứng trước người khác.

• Mặt đỏ bừng hoặc khó thở.

• Buồn nôn, đau bụng trước những buổi gặp mặt quan trọng.
  
   

Điểm đặc trưng là nỗi sợ kéo dài ít nhất 6 tháng và gây ảnh hưởng rõ rệt đến công việc, học tập hoặc các mối quan hệ.

Nguyên nhân thường gặp

Rối loạn lo âu xã hội thường xuất phát từ nhiều yếu tố kết hợp:

• Di truyền: Có người thân từng mắc rối loạn lo âu hoặc trầm cảm.
  
   
• Kinh nghiệm tiêu cực: Bị bắt nạt, chê bai hoặc xấu hổ trước đám đông trong quá khứ.
  
   
• Não bộ và sinh học: Sự hoạt động quá mức của amygdala (trung tâm xử lý cảm xúc sợ hãi).
  
   
• Môi trường nuôi dưỡng: Cha mẹ quá kiểm soát hoặc hay chỉ trích cũng làm tăng nguy cơ gặp phải rối loạn này.

Cách khắc phục rối loạn lo âu xã hội

1. Thực hành dần dần

Thay vì tránh né, hãy bắt đầu từ những tình huống nhỏ: ví dụ nói chuyện 1-1 với đồng nghiệp, rồi tiến dần đến phát biểu trước nhóm nhỏ. Việc tiếp xúc lặp lại sẽ giúp não bộ học cách giảm lo âu.

Điểm đặc trưng của rối loạn lo âu xã hội là nỗi sợ kéo dài ít nhất 6 tháng và gây ảnh hưởng rõ rệt đến công việc, học tập hoặc các mối quan hệ.

2. Kỹ thuật thư giãn

Hít thở sâu, thiền chánh niệm, hoặc tập yoga có thể giúp cơ thể giảm nhịp tim, kiểm soát căng thẳng tốt hơn trước khi bước vào tình huống xã hội.

3. Thay đổi suy nghĩ tiêu cực

Liệu pháp nhận thức – hành vi thường được áp dụng, giúp người bệnh nhận diện và thay thế những suy nghĩ như “Mọi người sẽ cười chê mình” bằng “Mọi người có thể thông cảm và không ai quá để ý”.

4. Thuốc điều trị

Trong một số trường hợp nặng, bác sĩ có thể kê thuốc chống lo âu hoặc thuốc chống trầm cảm. Tuy nhiên, thuốc chỉ hỗ trợ, không thay thế được trị liệu tâm lý.

5. Tìm đến chuyên viên tâm lý

Tham vấn với chuyên viên tâm lý giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, có kế hoạch can thiệp cá nhân hóa và theo dõi tiến triển lâu dài.

Lời khuyên thực tế cho người đang có rối loạn này:

• Đừng tự trách bản thân: Đây là một rối loạn y khoa, không phải tính cách yếu đuối.
  
   
• Chia sẻ với người tin tưởng: Có thể là bạn bè, gia đình, hoặc đồng nghiệp.
  
   
• Nhật ký lo âu: Ghi lại các tình huống gây lo lắng để thấy rõ tiến bộ theo thời gian.
  
   
• Đặt mục tiêu nhỏ: Đừng ép bản thân phải thay đổi ngay lập tức, chỉ cần tiến bộ từng chút một.

Tham vấn với chuyên viên tâm lý giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, có kế hoạch can thiệp riêng và theo dõi tiến triển lâu dài.

Khi nào cần đi khám?

Nếu lo âu kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến học tập, công việc hoặc khiến bạn cô lập xã hội, hãy chủ động liên hệ với chuyên viên tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần để được hỗ trợ chuyên sâu.

Kết luận

Rối loạn lo âu xã hội là một vấn đề tâm lý phổ biến nhưng hoàn toàn có thể khắc phục. Việc nhận diện sớm dấu hiệu, kết hợp tự luyện tập và tìm đến chuyên gia là chìa khóa giúp bạn từng bước vượt qua nỗi sợ, xây dựng sự tự tin và cuộc sống cân bằng hơn.

Nguồn tham khảo:

American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.

Mayo Clinic. (2023). Social anxiety disorder (social phobia): Symptoms and causes.
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/social-anxiety-disorder

National Institute of Mental Health (NIMH). (2022). Social Anxiety Disorder: More Than Just Shyness.
https://www.nimh.nih.gov/health/publications/social-anxiety-disorder-more-than-just-shyness

Cleveland Clinic. (2023). Social Anxiety Disorder (Social Phobia).
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22258-social-anxiety-disorder

Tạp chí Y học Việt Nam (2021). Thực trạng lo âu và một số yếu tố liên quan ở sinh viên.

CVTL. Trúc Thanh Nguyễn