Trong đời sống loài người nói chung hoặc từng giai đoạn, môi trường văn hóa cụ thể, con người luôn xây dựng những chuẩn mực phục vụ cho yêu cầu phát triển riêng của cá nhân hay các quy tắc để duy trì trật tự hệ thống xã hội. Các tiêu chuẩn ấy trở thành mục tiêu hướng tới sự tăng trưởng của mỗi cá thể trong hệ thống, giúp xã hội phát triển và ổn định. Tuy nhiên, chúng cũng có thể trở thành áp lực đè nặng, rào cản ngăn trở tâm lý con người tiếp cận với sự giúp đỡ, nhất là những ai đang là tâm điểm của cộng đồng, nhận nhiều kỳ vọng từ người khác và lo lắng hình ảnh bản thân bị lu mờ, giá trị bản thân bị suy giảm.

Sao chúng ta sợ hãi sự đánh giá từ người khác

Bạn đang gồng gánh sự kỳ vọng từ gia đình và xã hội

Từ khi gia đình biết được sự hiện hữu của bạn, kỳ vọng đã bắt đầu xuất hiện. Bạn sẽ được sinh ra như thế nào, lớn lên làm sao, trở thành một người có vị trí gì trong xã hội, tất cả những điều đó chính là sự kỳ vọng, một loại động lực thúc đẩy gia đình và xã hội nuôi dưỡng chăm sóc một cá nhân phát triển. Tuy vậy, chúng có thể trở thành áp lực đòi hỏi cá nhân phải thay đổi, thích nghi mà đôi khi vượt quá khả năng của một người có thể làm được. Áp lực vô hình ấy đè nặng lên vai của mỗi người trong chúng ta mà không thể nói với một ai khác.

Áp lực vô hình ấy đè nặng lên vai của mỗi người trong chúng ta mà không thể nói với một ai khác.

Bạn là tâm điểm của mọi người

Khi mạng xã hội phát triển, những công việc đòi hỏi sức ảnh hưởng lên người khác, những vị trí có tầm ảnh hưởng lớn lên nhiều cá nhân, sự tập trung xã hội vào một ai đó có thể trở thành xiềng xích trói buộc con người. Bạn phải cẩn trọng bất kỳ lời ăn tiếng nói, hành động cử chỉ nào của mình, để khi những đau khổ mang tính riêng tư thầm kín lại thật khó để giải bày. Bạn phải dè chừng người khác lợi dụng điểm yếu, khó khăn của mình để tấn công, để tước đoạt đi những gì bạn xây dựng nên. Sự lo sợ đó cản bước bạn tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người có chuyên môn.

Hình ảnh, giá trị bản thân mà bạn đang xây dựng dựa trên phản ứng của người khác

Chúng ta xem mọi người xung quanh như những chiếc gương phản chiếu chính bản thân, nội tâm hóa phản ứng, lời nói, cử chỉ của người ngoài vào bên trong tâm trí để rồi từ đó định hình các giá trị bản thân; lấy những đánh giá, phán xét của xã hội xây dựng nên hình ảnh cá nhân. Cho đến một ngày bạn nhận ra thực tế luôn thay đổi, tất cả những soi xét từ thế giới xung quanh làm bạn lạc lối và tự hỏi “tôi là ai”, hình ảnh hay giá trị bản thân của bạn bị sụp đổ khi người khác quay mặt làm ngơ. Bạn cố gắng níu kéo sự công nhận từ người khác để giữ lại điểm giá trị trong con người mình. Chính vì vậy, khi gặp khó khăn bạn chẳng dám kể với ai, bạn sợ họ sẽ bỏ đi và con người bạn trở nên vô giá trị.

Bạn cố gắng níu kéo sự công nhận từ người khác để giữ lại điểm giá trị trong con người mình.

Bạn đang thấy lòng tự trọng (self-esteem) thấp

Một công việc bạn đã không hoàn thành, sự nỗ lực cố gắng mà thành quả không như mong đợi, bạn đặt kỳ vọng vào bản thân và rồi thất vọng với chính những gì mình đã làm ra. Thất vọng với những gì đã trải qua, bạn tự hạ thấp lòng tự trọng của bản thân, tự đánh giá năng lực của mình là yếu kém, buông thả việc chăm sóc bản thân hoặc lao vào các mối quan hệ “nguy hiểm”. Đây là thời điểm chúng ta cần sự trợ giúp nâng đỡ tâm lý tuy nhiên sự tự ti, mặc cảm ngăn trở chúng ta “kêu cứu”, những suy nghĩ như “bản thân đã vô dụng như vậy thì chẳng ai có thể giúp được” dập tắt động lực tìm kiếm nguồn lực hỗ trợ vượt qua khó khăn.

Chúng ta có thể làm gì để vượt qua nỗi sợ “bị đánh giá”

Đầu tiên, chúng ta cần hiểu tình trạng tồi tệ gì đang xảy ra

Khi bạn không biết mình phải làm gì, phải bắt đầu như thế nào để giải quyết vấn đề thì điều bạn có thể làm là đối diện với chính hiện trạng mình đang trải qua. 

- Đứng trước gương để nhìn bản thân đã “xuống sắc”, đã bỏ bê việc chăm sóc cá nhân như thế nào: đầu tóc có còn được chải gọn gàng, răng miệng mặt mũi có được vệ sinh, cơ thể có được tắm rửa, quần áo bạn đang mặc có sạch sẽ…

- Bạn đã ăn gì trong những ngày qua, có uống nước đủ theo nhu cầu cơ thể, có ngủ vừa đủ để cơ thể hồi phục?

- Khó khăn bạn đang gặp phải là gì? Thất nghiệp, thất tình, đổ vỡ trong hôn nhân, mất tài sản, mất người thân… Bạn hãy viết ra những trắc trở mình đang gặp phải, dù có thay đổi hay không thay đổi được chúng thì ta cần gọi tên những đau khổ đó.

Đánh giá xem chuyện có thể trở nên tồi tệ hơn?

- Nếu bạn tiếp tục bỏ bê bản thân, bạn sẽ dễ mắc phải các bệnh về miễn dịch.

- Ngủ không đủ hoặc ngủ li bì đều có thể khiến tâm trạng của bạn trở nên khó kiểm soát.

- Ăn uống đầy đủ chất giúp cải thiện tâm trạng và sức khỏe thể chất.

- Bạn nên nhớ những trắc trở trong quá khứ đã xảy ra thì không thể quay lại được, điều bạn có thể làm là tiếp tục đi tới phía trước.

Hãy tìm đến chuyên viên tâm lý cùng đồng hành với bạn vượt qua khó khăn lấy lại niềm tin cho bản thân và sống tích cực hơn.

Bắt tay vào thực hiện những thay đổi

- Không cần kế hoạch to lớn, không cần phải quá khắt khe với bản thân, bạn có thể bắt đầu thay đổi từ những chuyện đơn giản hàng ngày: thường xuyên tắm rửa, đánh răng, vệ sinh cá nhân; chải đầu, ăn mặc gọn gàng; giặt giũ quần áo, dọn dẹp phòng ốc…

- Kêu gọi sự trợ giúp từ mọi người xung quanh. Nếu bạn sợ mọi người đánh giá, nghĩ xấu về mình thì bạn cũng cần biết rằng mọi người luôn yêu quý trân trọng những ai nỗ lực vượt qua khó khăn. 

- Nếu bạn thấy mình vô dụng thì làm bất kể điều gì cũng có nghĩa rằng bản thân có chỗ dùng được, tuyệt vời hơn là có một “người thầy” chỉ dẫn cho công việc mình làm; bạn có thể hỏi ai đó để hướng dẫn.

- Và khi nỗi sợ hãi quá lớn ngăn cản bạn hành động, hãy tìm đến chuyên viên tâm lý cùng đồng hành với bạn vượt qua khó khăn lấy lại niềm tin cho bản thân và sống tích cực, không sợ đánh giá từ mọi người.

CVTL. Đỗ Nguyễn Anh Minh