Hiệu ứng lan truyền cảm xúc trên mạng xã hội có thật hay không?

Trong kỷ nguyên số, mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người Việt Nam. Từ Facebook, TikTok, Instagram, Threads cho đến Zalo, chúng ta liên tục tiếp xúc với hàng trăm dòng trạng thái, video, hình ảnh mỗi ngày. Nhưng bạn có bao giờ tự hỏi: Cảm xúc của người khác trên mạng xã hội có thể lan truyền sang mình không?

Hiện tượng này được gọi là hiệu ứng lan truyền cảm xúc, và nó đã trở thành chủ đề được nhiều nhà tâm lý học, nhà xã hội học và cả các chuyên gia công nghệ quan tâm. Bài viết này sẽ phân tích cơ sở khoa học, tác động tích cực và tiêu cực của hiệu ứng lan truyền cảm xúc, cũng như cách mỗi người có thể chủ động bảo vệ sức khỏe tinh thần khi tham gia mạng xã hội.

Hiệu ứng lan truyền cảm xúc là gì?

Hiệu ứng lan truyền cảm xúc là hiện tượng cảm xúc của một người có thể ảnh hưởng đến cảm xúc của người khác. Điều này vốn dĩ đã tồn tại trong giao tiếp trực tiếp ngoài đời sống hằng ngày. Ví dụ: một người cười lớn trong một nhóm, rất có thể những người khác cũng sẽ cười theo dù chưa rõ nguyên nhân.

Trên mạng xã hội, hiệu ứng này được khuếch đại mạnh mẽ hơn nhiều nhờ:

Tốc độ lan truyền: Một bài đăng tích cực hoặc tiêu cực có thể nhanh chóng tiếp cận hàng triệu người.
Sự lặp lại: Người dùng liên tục nhìn thấy những nội dung tương tự trong dòng thời gian.
Cơ chế đồng cảm ảo: Dù không tiếp xúc trực tiếp, chúng ta vẫn dễ bị lây cảm xúc thông qua từ ngữ, hình ảnh, emoji hay video.

Bằng chứng khoa học: Hiệu ứng này có thật không?

Hiệu ứng lan truyền cảm xúc là hiện tượng cảm xúc của một người có thể ảnh hưởng đến cảm xúc của người khác vốn dĩ đã tồn tại trong giao tiếp trực tiếp ngoài đời sống hằng ngày.

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh hiệu ứng lan truyền cảm xúc trên mạng xã hội là có thật:

Nghiên cứu Facebook năm 2014:
Các nhà nghiên cứu đã phân tích hơn 689.000 người dùng Facebook và điều chỉnh lượng nội dung tích cực/tiêu cực trong News Feed của họ. Kết quả cho thấy: khi người dùng thấy nhiều bài đăng tiêu cực, họ có xu hướng viết bài tiêu cực hơn, và ngược lại. Đây là bằng chứng rõ ràng cho thấy cảm xúc có thể “lây lan” qua mạng.
Hiệu ứng đám đông kỹ thuật số:
Một video cảm động trên TikTok không chỉ làm bạn rơi nước mắt, mà còn thúc đẩy hàng ngàn bình luận chia sẻ cảm xúc tương tự. Chính phản hồi cộng đồng càng củng cố và lan rộng trạng thái cảm xúc đó.
Yếu tố tâm lý – thần kinh:
Khi ta nhìn thấy biểu cảm cảm xúc (dù qua màn hình), não bộ kích hoạt các neurons gương, khiến ta có xu hướng đồng cảm và trải nghiệm cảm xúc tương tự.

Tác động tích cực của hiệu ứng lan truyền cảm xúc

Không phải lúc nào sự lan truyền này cũng mang tính tiêu cực. Trên thực tế, nó có thể mang lại nhiều lợi ích cho đời sống tinh thần và xã hội:

Gia tăng sự gắn kết cộng đồng: Một chiến dịch kêu gọi hiến máu, quyên góp, hay chia sẻ thông điệp tích cực có thể lan tỏa rộng rãi và khuyến khích hành động thiện nguyện.
Tạo động lực cá nhân: Nhiều người cảm thấy được truyền cảm hứng khi thấy bạn bè đăng tải câu chuyện vượt khó, tập luyện thể thao hay hành trình học tập.
Giảm cảm giác cô đơn: Khi thấy người khác chia sẻ nỗi buồn, lo âu, chúng ta cảm nhận được sự đồng cảm và ít thấy mình bị tách biệt.

Ví dụ, trong đại dịch COVID-19, hàng triệu người trên thế giới chia sẻ các video ca hát, nhảy múa, hay thông điệp động viên. Đây là minh chứng sống động cho việc cảm xúc tích cực có thể lan truyền và nâng đỡ tinh thần cộng đồng trong giai đoạn khó khăn.

Không phải lúc nào sự lan truyền cảm xúc trên mạng xã hội cũng mang tính tiêu cực.

Tác động tiêu cực: Lây lan nỗi buồn và lo âu

Tuy nhiên, nếu không được kiểm soát, hiệu ứng lan truyền cảm xúc trên mạng xã hội có thể dẫn đến những hệ quả không mong muốn:

Gia tăng stress và lo âu
Khi liên tục tiếp xúc với tin tức tiêu cực (thiên tai, dịch bệnh, tai nạn), người dùng dễ rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài, thậm chí xuất hiện triệu chứng “lo âu lan truyền”.
Hiệu ứng so sánh xã hội
Việc thường xuyên thấy bạn bè khoe thành công, du lịch, hạnh phúc có thể khiến cá nhân cảm thấy tự ti, kém cỏi, từ đó dẫn đến trầm cảm hoặc rối loạn lòng tự trọng.
Tạo vòng xoáy tiêu cực
Những bài đăng chứa giận dữ, công kích có xu hướng thu hút nhiều phản hồi. Khi càng nhiều người bày tỏ phẫn nộ, cảm xúc tiêu cực càng được củng cố và lan rộng hơn.

Vì sao mạng xã hội khuếch đại hiệu ứng này?

Có ba nguyên nhân chính khiến mạng xã hội trở thành “chất xúc tác” mạnh mẽ cho hiệu ứng lan truyền cảm xúc:

Thuật toán gợi ý: Các nền tảng ưu tiên hiển thị nội dung gây cảm xúc mạnh (shock, tức giận, vui sướng). Điều này vô tình làm cảm xúc lan truyền nhanh hơn.
Tính liên tục: Không giống như gặp gỡ trực tiếp, mạng xã hội hoạt động 24/7. Người dùng tiếp xúc với cảm xúc của hàng trăm người khác mỗi ngày.
Ẩn danh và khuếch đại: Người dùng dễ bộc lộ cảm xúc cực đoan hơn khi ẩn danh, từ đó tạo ra những làn sóng cảm xúc mạnh mẽ hơn ngoài đời thực.

Làm thế nào để bảo vệ bản thân trước hiệu ứng lan truyền cảm xúc?

Hiệu ứng này là tự nhiên, nhưng không có nghĩa là chúng ta hoàn toàn bị động. Có nhiều cách để kiểm soát và bảo vệ sức khỏe tinh thần:

Giới hạn thời gian sử dụng mạng xã hội: Nghiên cứu cho thấy chỉ cần giảm thời gian lướt mạng xã hội xuống còn 30 phút mỗi ngày có thể cải thiện rõ rệt tâm trạng.
Chọn lọc nguồn thông tin: Hãy theo dõi những trang, cá nhân lan tỏa năng lượng tích cực và hạn chế nội dung gây căng thẳng, tiêu cực.
Thực hành “detox mạng xã hội”: Thỉnh thoảng hãy tạm ngưng sử dụng, dành thời gian cho hoạt động thực tế như đọc sách, vận động, gặp gỡ bạn bè.
Tăng cường nhận thức cảm xúc cá nhân: Học cách nhận diện cảm xúc của chính mình – ví dụ: “Tôi đang thấy buồn vì đọc tin này” – sẽ giúp bạn tách biệt giữa cảm xúc cá nhân và cảm xúc lan truyền.
Tìm kiếm sự hỗ trợ: Nếu cảm xúc tiêu cực kéo dài, đừng ngần ngại tìm đến chuyên gia tâm lý để được đồng hành.

Những bài đăng chứa giận dữ, công kích có xu hướng thu hút nhiều phản hồi.

Kết luận

Hiệu ứng lan truyền cảm xúc trên mạng xã hội hoàn toàn có thật. Nó vừa có thể mang lại giá trị tích cực, vừa tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho sức khỏe tinh thần. Trong bối cảnh người Việt Nam ngày càng dành nhiều thời gian trực tuyến, việc hiểu rõ cơ chế lan truyền cảm xúc và trang bị kỹ năng tự bảo vệ là vô cùng quan trọng.

Mạng xã hội là công cụ, nó có thể giúp bạn gắn kết, học hỏi và truyền cảm hứng, nhưng cũng có thể trở thành nguồn gây stress và tiêu cực. Chìa khóa nằm ở sự chủ động và tỉnh táo của mỗi người dùng.

CVTL. Trúc Thanh Nguyễn