Ảo giác có thể dẫn đến sự phát triển sau sang chấn không?

Hãy thử hình dung cuộc sống của một người sẽ thay đổi thế nào nếu họ bắt đầu nghe hoặc nhìn thấy những điều mà người khác không thể. Giờ hãy tưởng tượng điều đó có thể mang lại điều gì đó tích cực. Một nhóm nghiên cứu từ Đại học Hull và các tổ chức NHS liên kết tại Vương quốc Anh đã đưa ra giả thuyết rằng, giữa những hỗn loạn, ảo giác cũng có thể mở ra cơ hội để phát triển. Trong một bài viết được đăng trên Tạp chí Tâm lý học và Tâm lý trị liệu đầu năm nay, nhà tâm lý học lâm sàng Lily Dixon và nhóm của bà đã trình bày trải nghiệm của bảy người từng sống chung với ảo giác về thị giác hoặc thính giác; và giữa những khó khăn, hành trình của họ cũng dẫn đến một số kết quả tích cực.

Năm người đàn ông và hai người phụ nữ, từ 28 đến 53 tuổi, được tuyển chọn từ các dịch vụ sức khỏe tâm thần. Một số người bắt đầu trải qua ảo giác từ thời thơ ấu, số khác thì muộn hơn. Các nhà nghiên cứu đã phỏng vấn họ về cách trải nghiệm này ảnh hưởng đến họ và các mối quan hệ, những thách thức mà họ phải đối mặt, và kỳ vọng của họ đối với tương lai.

Tất cả người tham gia đều có điểm chung là cảm thấy ảo giác là một cú sốc không mong đợi. Họ xem đó là điều cần giấu đi để tránh kỳ thị. ‘Tôi không muốn chấp nhận đó là tâm thần phân liệt, vì tôi sẽ luôn bị gắn mác đó, nếu bạn nói với ai đó rằng bạn bị tâm thần phân liệt, họ sẽ tự động nghĩ bạn là một kẻ điên và sẽ giết họ’, “Sophie”, một người tham gia chia sẻ (tên thật không được dùng trong bài). Cô cảm thấy rằng để giữ được con người thật của mình, cô phải từ chối trải nghiệm đó: ‘Tôi đang cố tách biệt con người tôi – tôi thích chính mình khi không nghe thấy giọng nói.’

Hãy thử hình dung cuộc sống của một người sẽ thay đổi thế nào nếu họ bắt đầu nghe hoặc nhìn thấy những điều mà người khác không thể. 

Một niềm tin phổ biến ban đầu là: để khỏe lại có nghĩa là phải giảm hoặc loại bỏ hoàn toàn ảo giác. Làm mờ các hình ảnh, làm im lặng các giọng nói.

Nhưng theo thời gian, trọng tâm của những người tham gia dần thay đổi. “Steve” kể lại một sự kiện đã khiến anh thay đổi suy nghĩ: ‘Tôi nhớ khi đang ở nhà bạn thân, cô ấy nói: “Tại sao anh không nói chuyện với họ đi,” – ý là những giọng nói đó – thay vì cứ ngồi đó tranh cãi, thế là tôi nói “Chào,” và họ trả lời “Ồ, cuối cùng cũng chịu nói chuyện với tụi tôi à?” Tôi kiểu như… cái gì vậy?!’

Việc bước từ phủ nhận sang đối thoại đã mang lại kết quả cho Steve, người cảm thấy rằng những giọng nói ấy “giờ đây hữu ích hơn là gây rối… như thể tôi có một nhóm bạn để nói chuyện mỗi ngày”.

Những người khác cũng đồng tình rằng, khi các trải nghiệm ảo giác được đối diện thay vì bị đẩy lùi, thì giá trị từ chúng có thể xuất hiện. Đến mức, ý nghĩ loại bỏ chúng không còn giống như một phép chữa trị nữa. ‘Nhiều người hỏi tôi rằng, nếu có thể thay đổi điều gì thì sao, nhưng tôi không chắc mình sẽ làm vậy, tôi đã học cách chấp nhận rằng đó là một phần của tôi rồi,’ một người chia sẻ. Người khác thì nói rằng nếu không có ảo giác, anh sẽ cảm thấy ‘trống rỗng’.

Một niềm tin phổ biến ban đầu là: để khỏe lại có nghĩa là phải giảm hoặc loại bỏ hoàn toàn ảo giác. Làm mờ các hình ảnh, làm im lặng các giọng nói.

Vậy điều tốt nào có thể đến từ ảo giác? Câu trả lời không dễ xác định vì không ai cho rằng đó là điều hoàn toàn tốt đẹp, và họ cũng không muốn bị cho là ngây thơ lạc quan. Một điểm được nhấn mạnh là sự kiên cường được rèn luyện từ trận chiến liên tục. “Debbie” thận trọng nói: ‘Tôi không để nó đánh bại tôi… nó khiến tôi mạnh mẽ hơn… giọng nói đó như thể đã biến tôi thành người tôi là hôm nay – mạnh mẽ hơn.’

Một ý nghĩa tích cực khác là ảo giác khiến người ta thay đổi cách nhìn về người khác – thậm chí về chính bản thân và trải nghiệm sống. ‘Tôi thấy mình đồng cảm hơn trước,’ một người nói. Một người khác mô tả: ‘Nó đã thay đổi cách tôi nhìn người khác, thay đổi thái độ và cả cách tôi nhìn chính mình.’

Câu chia sẻ sâu sắc của “Paul” thể hiện điều này rất rõ: ‘Tôi nghĩ tôi sẽ phá hoại nhiều hơn là xây dựng nếu như tôi không từng nghe hoặc nhìn thấy những điều ấy… tôi nghĩ nó đã thay đổi cách tôi nhìn mọi thứ, như việc đôi khi học cách ngồi lại và quan sát thế giới, thay vì cố đánh bại nó.’

Vậy điều gì đã giúp họ chuyển từ tuyệt vọng sang phát triển? Những câu chuyện cho thấy rằng cảm giác thuộc về, sự chấp nhận và hỗ trợ cảm xúc – chỉ đơn giản là ‘có ai đó lắng nghe’ – là vô cùng quan trọng. Nhưng hành trình đó đôi khi cũng đòi hỏi phải đi ngược lại những chuẩn mực xã hội: một người chia sẻ: ‘Đừng từ bỏ mong muốn trở thành chính mình, đừng để xã hội hay bất kỳ điều gì quyết định bạn là ai, quên họ đi, bạn phải cảm thấy thoải mái với chính bản thân mình.’

Chất lượng của các dịch vụ chuyên môn cũng đóng vai trò then chốt: những chuyên gia thể hiện sự hoảng hốt hoặc kỳ thị thường bị xem là trở ngại lớn. Sự hỗ trợ có ích nhất là những kỹ thuật như chánh niệm, thư giãn, và việc tiếp cận mạng lưới Hearing Voices – một cộng đồng hỗ trợ cho người nghe thấy giọng nói – cho thấy họ không cô đơn. Việc bình thường hóa và gắn kết với cộng đồng đã giúp người có trải nghiệm khác biệt không còn bị tách rời khỏi xã hội, mà thậm chí có thể tìm thấy một vai trò mới trong đó.

Những câu chuyện cho thấy rằng cảm giác thuộc về, sự chấp nhận và hỗ trợ cảm xúc – chỉ đơn giản là ‘có ai đó lắng nghe’ – là vô cùng quan trọng.

Đây không phải là câu chuyện đơn giản. Những người tham gia vẫn xem ảo giác là điều gây trở ngại, nhưng giờ đây điều đó được cân bằng bởi khả năng làm giàu nội tâm. Nhóm nghiên cứu của Dixon khuyến nghị rằng các chuyên gia, bạn bè và người thân (đặc biệt là nhân viên y tế) nên tránh kỳ thị và hỗ trợ người đang trải nghiệm ảo giác ở bất cứ giai đoạn nào – hiểu rằng việc có mối quan hệ phức tạp với thực tại không khiến người đó trở nên kém hoàn thiện.

Nguồn: Can hallucinations lead to post traumatic growth, https://aeon.co/ideas/can-hallucinations-lead-to-post-traumatic-growth

Dịch bởi CVTL. Trúc Thanh Nguyễn