Góc nhìn tâm lý và cách đối mặt với hiện tượng bắt nạt qua mạng

Trong kỷ nguyên số, bắt nạt không còn dừng lại ở sân trường hay nơi làm việc. Ngày nay, nó xuất hiện lặng lẽ nhưng đôi khi dữ dội thông qua những dòng tin nhắn, bình luận ẩn danh, và cả những hình ảnh bị lan truyền không mong muốn. Đó là bắt nạt trên mạng – một dạng bạo lực tâm lý đang ngày càng phổ biến và nguy hiểm, đặc biệt với thanh thiếu niên.

Bắt nạt qua mạng là gì?

Bắt nạt qua mạng (cyberbullying) là hành vi sử dụng công nghệ kỹ thuật số để gây tổn thương, đe dọa, hoặc làm nhục người khác. Hình thức bắt nạt này có thể diễn ra qua mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin, trò chơi trực tuyến, email hoặc các nền tảng cộng đồng khác. Đặc biệt, bắt nạt trên mạng không chỉ giới hạn về thời gian và không gian, mà còn có thể để lại hậu quả lâu dài về mặt tâm lý.

StopBullying.gov định nghĩa bắt nạt trên mạng là hành vi có chủ đích gây tổn thương, thường lặp đi lặp lại, xảy ra trong môi trường kỹ thuật số, và mang tính chất công khai hoặc ẩn danh. Nạn nhân có thể là bất kỳ ai – học sinh, người trưởng thành, người nổi tiếng – bất kỳ ai có sự hiện diện trên mạng.

Bắt nạt qua mạng không chỉ giới hạn về thời gian và không gian, mà còn có thể để lại hậu quả lâu dài về mặt tâm lý.

Năm đặc điểm chính của bắt nạt qua mạng:

1. Chủ đích gây tổn thương: Hành vi bắt nạt thường không vô tình. Tuy nhiên, ngay cả khi người thực hiện không cố ý, thì nếu hành động đó khiến người khác tổn thương, nó vẫn có thể được xem là bắt nạt.

2. Tính lặp lại: Một nội dung tiêu cực, khi đã được chia sẻ trên mạng, có thể được lưu trữ, phát tán lại nhiều lần khiến nạn nhân phải chịu đựng trong thời gian dài.

3. Mất cân bằng quyền lực: Kẻ bắt nạt có thể có lợi thế về danh tiếng, mạng lưới xã hội, tài chính hoặc kỹ năng sử dụng công nghệ.

4. Tính ẩn danh: Mạng Internet cho phép người dùng giấu danh tính, khiến họ dễ hành xử tiêu cực mà không lo bị phát hiện hay trừng phạt.

5. Tính công khai: Bắt nạt trên mạng thường diễn ra trước công chúng, khiến nạn nhân cảm thấy bị bẽ mặt, cô lập và tổn thương sâu sắc.

Những hình thức bắt nạt phổ biến

Lăng mạ công khai: Dùng từ ngữ thô tục, xúc phạm trong các bình luận công khai.

Phơi bày: Chia sẻ thông tin cá nhân hoặc hình ảnh riêng tư không có sự đồng thuận.

Trolling: Khiêu khích, gây rối để khiến người khác tức giận.

Gọi tên xúc phạm: Gán biệt danh mang tính châm biếm, sỉ nhục.

Đồn thổi sai sự thật: Lan truyền thông tin bịa đặt làm tổn hại danh tiếng người khác.

Gửi nội dung nhạy cảm: Chia sẻ hình ảnh, tin nhắn mang tính chất tình dục hoặc bạo lực.

Theo dõi và đe dọa: Nhắm mục tiêu liên tục, khiến nạn nhân cảm thấy bị săn đuổi và bất an.

Đồn thổi sai sự thật là một trong những hình thức bắt nạt qua mạng phố biến hiện nay

Vì sao người ta bắt nạt trên mạng?

Bắt nạt trên mạng không chỉ đơn thuần là hành vi ác ý. Dưới góc độ tâm lý học, có nhiều nguyên nhân dẫn đến hành vi này:

Rối loạn tâm lý: Một số người có các đặc điểm như tăng động, bốc đồng, hoặc mắc các rối loạn nhân cách như thái nhân cách, ái kỷ, bạo dâm.

Từng là nạn nhân: Có người chọn cách bắt nạt lại người khác vì từng bị tổn thương trong quá khứ.

Chia tay, xung đột: Mối quan hệ cá nhân đổ vỡ cũng có thể dẫn đến hành vi trả thù trên mạng.

Cảm xúc tiêu cực chưa được giải tỏa: Cô đơn, buồn chán hoặc cảm thấy bị bỏ rơi khiến một số người hành xử tiêu cực để thu hút sự chú ý.

Tính ẩn danh: Khả năng "núp bóng" trên mạng giúp người dùng cảm thấy không cần chịu trách nhiệm.

Ảnh hưởng của bắt nạt trên mạng đến nạn nhân

Hậu quả tâm lý của bắt nạt mạng có thể nghiêm trọng và kéo dài, đặc biệt khi nạn nhân cảm thấy không thể thoát khỏi sự theo dõi hay công kích liên tục:

Trầm cảm, lo âu, hoảng loạn

Khó ngủ, thay đổi cảm xúc thất thường

Giảm tự tin, cảm giác vô dụng

Tự hủy hoại bản thân, có ý nghĩ hoặc hành vi tự sát

Tách biệt xã hội, rút lui khỏi các mối quan hệ

Sa sút học tập hoặc giảm hiệu suất công việc

Những người thuộc cộng đồng LGBTQ+, nữ giới, thanh thiếu niên hoặc những người có ngoại hình hoặc hành vi khác biệt dễ trở thành nạn nhân hơn. Tuy nhiên, bắt nạt mạng có thể xảy ra với bất kỳ ai.

Bạn có thể làm gì nếu là nạn nhân?

Lưu giữ bằng chứng: Chụp màn hình, lưu lại tin nhắn, bình luận.

Không phản hồi tiêu cực: Tránh đối đầu hoặc tranh cãi với kẻ bắt nạt.

Báo cáo hành vi: Gửi báo cáo cho nền tảng mạng xã hội, cơ quan chức năng hoặc nhà trường.

Chia sẻ với người đáng tin cậy: Tìm đến phụ huynh, giáo viên, chuyên viên tâm lý để được hỗ trợ.

Tìm đến sự hỗ trợ của chuyên viên tâm lý khi bạn là nạn nhân của việc bắt nạt.

Vai trò của phụ huynh và cộng đồng:

Quan sát con cái: Những thay đổi trong hành vi, cảm xúc có thể là dấu hiệu trẻ đang bị bắt nạt.

Xây dựng đối thoại: Khuyến khích trẻ chia sẻ cảm xúc, không đổ lỗi hay phán xét.

Thiết lập quy tắc an toàn số: Hướng dẫn con cách sử dụng mạng xã hội một cách an toàn.

Tạo môi trường học đường lành mạnh: Trường học cần có chính sách xử lý bắt nạt rõ ràng, có sự phối hợp với phụ huynh.

Nếu chính bạn là người đang bắt nạt người khác

Nếu bạn nhận ra mình có hành vi bắt nạt người khác trên mạng, hãy tự hỏi:

Bạn đang tìm kiếm điều gì từ hành vi này?

Có nỗi đau nào bên trong đang khiến bạn hành động như vậy?

Liệu có cách lành mạnh hơn để giải tỏa cảm xúc?

Đừng ngần ngại tìm đến chuyên gia tâm lý để khám phá nguyên nhân sâu xa và thay đổi hành vi. Không ai sinh ra là kẻ bắt nạt, nhưng ai cũng có thể chọn trở thành người tử tế hơn.

Lời kết

Bắt nạt qua mạng là một thách thức mới trong xã hội hiện đại, đòi hỏi sự tham gia của gia đình, nhà trường và cả cộng đồng để ngăn chặn. Sự thấu hiểu, hỗ trợ và can thiệp kịp thời có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong cuộc sống của người bị hại.

Nếu bạn hoặc người thân đang đối mặt với hành vi bắt nạt trên mạng, hãy nhớ rằng bạn không đơn độc. Tại Echo Medi, chúng tôi cung cấp các dịch vụ tham vấn tâm lý cá nhân, tư vấn phụ huynh và chương trình hỗ trợ thanh thiếu niên vượt qua khủng hoảng tâm lý.

Nguồn tham khảo: Raypole, C. (2023, October 19). The Psychology of Cyberbullying. Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/the-psychology-of-cyberbullying-5086615

Tổng hợp bởi CVTL. Trúc Thanh Nguyễn