Tan Phat Media

Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD): Sự thiếu đồng cảm dẫn đến hành vi phạm tội

Article featured image

Từ những hành vi bạo lực lạnh lùng đến tội phạm có tổ chức, rất nhiều vụ án đã được lý giải qua lăng kính tâm lý học tội phạm. Một trong những rối loạn tâm lý được nghiên cứu nhiều nhất trong mối liên hệ với hành vi phạm tội là rối loạn nhân cách chống đối xã hội (Antisocial Personality Disorder – ASPD). Đây không chỉ là một thuật ngữ y khoa mà còn là một trong những chìa khóa giúp hiểu rõ gốc rễ của hành vi lệch chuẩn, tàn ác và thiếu đạo đức trong xã hội.

 

Rối loạn nhân cách chống đối xã hội - ASPD là gì?

 

Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD) là một rối loạn tâm lý thuộc nhóm rối loạn nhân cách, đặc trưng bởi hành vi coi thường và vi phạm quyền lợi của người khác, thiếu đồng cảm, thiếu cảm giác tội lỗi và thường xuyên vi phạm chuẩn mực xã hội. Đây là một trong những dạng nhân cách rối loạn khó phát hiện nhưng lại gây ra hậu quả nghiêm trọng.

 

(H4) Rối loạn nhân cách chống đối xã hội.png

 

Một trong những rối loạn tâm lý được nghiên cứu nhiều nhất trong mối liên hệ với hành vi phạm tội là rối loạn nhân cách chống đối xã hội (Antisocial Personality Disorder – ASPD).

 

Theo DSM-5, một người được chẩn đoán ASPD khi có ít nhất 3 trong các biểu hiện sau:

 

  • Lừa đảo, thao túng người khác để phục vụ mục đích cá nhân;
     
  • Hành vi bốc đồng, không lên kế hoạch cho tương lai;
     
  • Dễ nổi nóng, hung hăng, hay gây gổ;
     
  • Liều lĩnh, coi thường sự an toàn của bản thân và người khác;
     
  • Không có trách nhiệm trong công việc, tài chính hay vai trò làm cha/mẹ;
     
  • Thiếu cảm giác hối lỗi sau khi làm tổn thương, lừa dối hoặc làm người khác khổ đau.

 

ASPD và hành vi phạm tội: Mối liên hệ không thể tách rời

 

Những người mắc ASPD thường:

 

  • Bắt đầu hành vi vi phạm pháp luật từ tuổi vị thành niên (trộm cắp, đánh nhau, đốt phá…);
     
  • Thường xuyên tái phạm sau khi chấp hành án;
     
  • Không có cảm giác tội lỗi sau khi gây hại người khác;
     
  • Có khả năng cao trở thành tội phạm hình sự nguy hiểm.

 

 

(H1) Rối loạn nhân cách chống đối xã hội.png

 

Những người mắc ASPD thường không có cảm giác tội lỗi sau khi gây hại người khác.

 

Một ví dụ điển hình là Ted Bundy, tên sát nhân hàng loạt người Mỹ vào thập niên 70, người có bề ngoài trí thức, điển trai và khéo léo thao túng. Bundy bị chẩn đoán có nhiều biểu hiện của ASPD: thiếu đồng cảm, dối trá có hệ thống, hành vi giết người hàng loạt có tổ chức mà không hề ăn năn.

Một nghiên cứu quy mô trên 23.000 tù nhân cho thấy: 25–30% nam tù nhân và khoảng 9–12% nữ tù nhân đáp ứng tiêu chuẩn chẩn đoán ASPD, cao hơn rất nhiều so với tỷ lệ chỉ khoảng 1–3% trong dân số bình thường (Fazel & Danesh, 2002).

 

ASPD hình thành như thế nào?

 

ASPD không tự nhiên xuất hiện trong giai đoạn trưởng thành. Đa số người bệnh đã có biểu hiện rối loạn hành vi từ thời thơ ấu hoặc vị thành niên. Nguyên nhân của ASPD là sự kết hợp giữa:

 

Yếu tố sinh học:

 

  • Di truyền: Người có cha mẹ hoặc người thân bị ASPD hoặc rối loạn hành vi có nguy cơ cao hơn.
     
  • Cấu trúc não: Một số nghiên cứu cho thấy vùng não trước trán (prefrontal cortex) – nơi liên quan đến đạo đức, kiểm soát xung động và đồng cảm – bị tổn thương hoặc hoạt động kém ở người mắc ASPD.

     

Yếu tố môi trường:

 

  • Tuổi thơ bị bạo hành, lạm dụng hoặc bỏ rơi;
     
  • Thiếu gắn bó cảm xúc an toàn với cha mẹ;
     
  • Sống trong môi trường bạo lực, tội phạm;
     
  • Không được rèn luyện khả năng kiểm soát cảm xúc và giới hạn hành vi từ nhỏ.
     

Vì sao ASPD khó điều trị?

 

ASPD là một trong những rối loạn tâm lý khó điều trị nhất do:

 

  • Người bệnh không nhận ra bản thân có vấn đề;
     
  • Họ thiếu động lực thay đổi;
     
  • Có xu hướng thao túng chuyên gia trị liệu hoặc lừa dối hệ thống điều trị;
     
  • Mất niềm tin vào người khác, từ chối hợp tác.


 (H2) Rối loạn nhân cách chống đối xã hội.png

 

ASPD là một trong những rối loạn tâm lý khó điều trị nhất.

 

Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với “vô phương cứu chữa”. Một số liệu pháp tâm lý được chứng minh có hiệu quả nhất định, đặc biệt khi điều trị từ sớm:

 

Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT):

 

Giúp người bệnh nhận diện suy nghĩ sai lệch, xây dựng hành vi mới phù hợp hơn với chuẩn mực xã hội.

 

Liệu pháp nhóm trong môi trường kiểm soát:

 

Trong các cơ sở cải huấn, liệu pháp nhóm giúp người mắc ASPD phát triển kỹ năng giao tiếp, học cách kiểm soát xung động, và từng bước xây dựng lại hệ thống giá trị.

 

Can thiệp sớm ở trẻ có nguy cơ cao:

 

  • Chương trình huấn luyện kiểm soát cảm xúc;
     
  • Giáo dục đạo đức và kỹ năng xã hội;
     
  • Can thiệp gia đình, đặc biệt khi phát hiện dấu hiệu rối loạn hành vi từ sớm.

     

Nhận diện sớm ASPD: Những dấu hiệu cảnh báo từ thời thơ ấu

 

Phần lớn người trưởng thành mắc ASPD đã từng có rối loạn hành vi trong tuổi thơ, như:

 

  • Hành hạ động vật, bắt nạt bạn bè;
     
  • Phá hoại tài sản, dối trá có hệ thống;
     
  • Không có cảm giác tội lỗi khi làm sai;
     
  • Vô trách nhiệm với việc học tập và gia đình.

     

Việc phát hiện và can thiệp từ sớm có thể làm giảm nguy cơ phát triển ASPD về sau. Các chuyên gia khuyến nghị:

 

  • Phụ huynh nên theo dõi biểu hiện cảm xúc và hành vi của trẻ;
     
  • Tạo môi trường yêu thương nhưng có giới hạn rõ ràng;
     
  • Hướng dẫn trẻ xử lý cảm xúc tiêu cực thay vì dùng bạo lực.

     

ASPD dưới góc nhìn cộng đồng: Chúng ta có thể làm gì?

 

Không ai sinh ra đã trở thành tội phạm. ASPD là hệ quả của sự tổn thương không được chữa lành, những thiếu sót trong giáo dục cảm xúc và môi trường sống không an toàn. Từ góc độ cộng đồng và hệ thống, việc phòng ngừa và hỗ trợ nên được đặt ở những điểm sau:

 

Giáo dục cảm xúc xã hội (SEL) trong trường học:

 

Giúp trẻ học cách gọi tên cảm xúc, kiểm soát hành vi, phát triển sự đồng cảm và khả năng giải quyết mâu thuẫn một cách lành mạnh.

 

Tham vấn tâm lý học đường và gia đình:

 

Kết nối sớm phụ huynh – nhà trường – chuyên gia tâm lý để nhận diện và hỗ trợ trẻ có dấu hiệu lệch chuẩn về hành vi.

 

(H3) Rối loạn nhân cách chống đối xã hội.png

 

ASPD là hệ quả của sự tổn thương không được chữa lành, những thiếu sót trong giáo dục cảm xúc và môi trường sống không an toàn.

 

Tái hòa nhập người phạm tội:

 

Tạo cơ hội nghề nghiệp, giáo dục và hỗ trợ trị liệu cho người từng phạm tội có nền tảng ASPD để họ không tái phạm.

 

Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD) không phải là “bản chất ác độc” mà là một rối loạn tâm lý phức tạp, hình thành từ nhiều yếu tố. Những cá nhân mang ASPD không chỉ là đối tượng cần được kiểm soát mà còn cần được thấu hiểu, can thiệp đúng lúc và đúng cách.

 

Hiểu rõ ASPD chính là bước đầu tiên để phòng ngừa tội phạm, bảo vệ cộng đồng và chữa lành tổn thương cho những đứa trẻ đang lớn lên trong môi trường thiếu sự dẫn dắt về mặt cảm xúc và đạo đức.

 

ECHO MEDI có thể hỗ trợ gì?

 

Tại Echo Medi, chúng tôi cung cấp các dịch vụ tâm lý chuyên sâu nhằm phát hiện sớm – can thiệp đúng – phòng ngừa hậu quả lâu dài của rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD):

 

  • Đánh giá hành vi và cảm xúc cho trẻ có dấu hiệu bạo lực, dối trá, vô cảm.
     
  • Trị liệu cá nhân & huấn luyện kỹ năng kiểm soát hành vi bằng phương pháp nhận thức – hành vi (CBT).
     
  • Tham vấn phụ huynh để xây dựng giới hạn, kỷ luật tích cực và kết nối cảm xúc hiệu quả.
     
  • Hợp tác với nhà trường qua các chương trình giáo dục cảm xúc – phòng ngừa hành vi lệch chuẩn.

 

Nếu bạn đang lo lắng về hành vi của con hoặc học sinh, hãy kết nối với chuyên viên tâm lý tại ECHO MEDI để được hỗ trợ kịp thời.

 

Nguồn: 

 

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.)

 

Fazel, S., & Danesh, J. (2002). Serious mental disorder in 23,000 prisoners: A systematic review of 62 surveys. The Lancet, 359(9306), 545–550. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(02)07740-1

 

CVTL. Trúc Thanh Nguyễn