Thức khuya - Một thói quen độc hại đang bào mòn tâm trí

Thói quen thức khuya đã chịu ảnh hưởng của rất nhiều yếu tố văn hóa, xã hội và tâm lý trong suốt chiều dài lịch sử. Ban đầu, giấc ngủ chủ yếu được quyết định bởi chu kỳ ánh sáng tự nhiên; tuy nhiên, sự ra đời của ánh sáng nhân tạo vào cuối thế kỷ 19 đã bắt đầu thay đổi các chuẩn mực xã hội về giấc ngủ và sự tỉnh táo. Những tiến bộ công nghệ này cho phép con người kéo dài thời gian thức, từ đó dẫn đến những thay đổi trong thói quen hàng ngày và các hoạt động xã hội, những điều thường coi trọng hoạt động hơn nghỉ ngơi.

Tác động của việc thức khuya

Thức khuya có liên quan đến nhiều hậu quả tiêu cực, đặc biệt là ở thanh thiếu niên và người trẻ tuổi. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng thói quen ngủ không đều đặn và thiếu ngủ có thể ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tinh thần và thể chất, dẫn đến những hậu quả không tốt về hành vi.

Tác động đến sức khỏe tâm thần

Thức khuya có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc các rối loạn sức khỏe tâm thần như trầm cảm và lo âu. Một nghiên cứu cho thấy ngay cả những người tự nhận mình là "cú đêm" cũng có thể dễ mắc phải những rối loạn này do thói quen ngủ của họ. Việc thiếu ngủ có thể làm trầm trọng thêm tình trạng rối loạn cảm xúc, khiến việc kiểm soát căng thẳng trở nên khó khăn hơn và dẫn đến nguy cơ cao mắc các rối loạn khí sắc. Ngoài ra, ngủ không đủ giấc có thể cản trở sự phát triển của thùy trán, một vùng não cần thiết cho việc kiểm soát xung động, có thể dẫn đến các hành vi nguy cơ cao, chẳng hạn như lạm dụng chất kích thích.

Hậu quả về hành vi

Vị thành niên thiếu ngủ có nhiều khả năng tham gia vào các hoạt động nguy hiểm bao gồm đua xe, lái xe khi say rượu, hành vi tình dục không an toàn, sử dụng ma túy và rượu bia. Những hành vi như vậy không chỉ gây nguy hiểm cho sự an toàn của cá nhân mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả học tập và các mối quan hệ với gia đình, bạn bè và nguy cơ phạm pháp.

Tác động đến sức khỏe thể chất

Ngủ không đủ giấc đã được chứng minh là có một số tác động xấu đến sức khỏe thể chất, góp phần gây ra các tình trạng như béo phì, tăng huyết áp và bệnh tim mạch. Hơn nữa, thiếu ngủ có thể phá vỡ sự cân bằng nội tiết tố, dẫn đến tăng nồng độ cortisol, có liên quan đến căng thẳng và tăng cân. Rối loạn giấc ngủ kéo dài có thể làm các vấn đề sức khỏe này gia tăng, hình thành các chu kỳ sức khỏe thể chất và hành vi ngày càng tồi tệ hơn.

Việc thiếu ngủ có thể làm trầm trọng thêm tình trạng rối loạn cảm xúc, khiến việc kiểm soát căng thẳng trở nên khó khăn hơn và dẫn đến nguy cơ cao mắc các rối loạn khí sắc.

Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thức khuya

Thức khuya và các hành vi liên quan chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, bao gồm tình trạng thiếu ngủ, tình trạng kinh tế xã hội, các yếu tố văn hóa và xu hướng tâm lý cá nhân.

Ảnh hưởng văn hóa

Các yếu tố văn hóa cũng ảnh hưởng đến hành vi và thói quen ngủ. Thời gian ngủ khác nhau đáng kể giữa các nền văn hóa; ví dụ, người dân ở các nước Đông Á, đặc biệt là Nhật Bản, thường có thời gian ngủ ngắn hơn so với người dân ở các nền văn hóa phương Tây. Những tập quán và giá trị văn hóa này có thể chi phối chuẩn mực giấc ngủ và ảnh hưởng đến cách nhìn nhận và quản lý tình trạng thức khuya ở các cộng đồng khác nhau. Hơn nữa, khuynh hướng văn hóa vùng miền có thể ảnh hưởng đến các can thiệp y tế, làm nổi bật nhu cầu về các phương pháp tiếp cận phù hợp với bối cảnh văn hóa cụ thể.

Thiếu ngủ

Thức khuya có thể dẫn đến mất ngủ, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần và sức khỏe tổng thể. Thói quen thức khuya kéo dài có thể làm gián đoạn nhịp sinh học, dẫn đến rối loạn giấc ngủ và dễ gặp các vấn đề sức khỏe như rối loạn tâm trạng và thậm chí gia tăng tỷ lệ tử vong. Giả thuyết "tâm trí sau nửa đêm" cho rằng suy giảm nhận thức vào đêm khuya có thể dẫn đến sự bốc đồng và đưa ra quyết định kém chính xác, những người thức khuya có thể cảm thấy tự tin thái quá về lựa chọn của mình khi chức năng nhận thức của họ bị suy giảm.

Các yếu tố kinh tế xã hội

Tình trạng kinh tế xã hội (SES) đóng vai trò quan trọng trong việc ảnh hưởng đến thói quen ngủ, đặc biệt là ở trẻ em. Nghiên cứu chỉ ra rằng thu nhập gia đình thấp hơn và trình độ học vấn của cha mẹ có liên quan đến việc đi ngủ muộn hơn. Thời gian sử dụng màn hình và khối lượng bài tập ở trường và các hoạt động sống khác làm cho trẻ em phải thức khuya hơn. Những căng thẳng về kinh tế trong gia đình có thể ảnh hưởng đến khả năng phản ứng của người chăm sóc và chất lượng chung của môi trường gia đình, làm trầm trọng thêm những khó khăn về giấc ngủ.

Các khía cạnh tâm lý

Những khuynh hướng tâm lý cá nhân, chẳng hạn như "cú đêm", có thể ảnh hưởng đến hành vi thức khuya. Những người tự nhận mình là "cú đêm" có thể có xu hướng thức khuya tự nhiên, điều này có thể dẫn đến các nguy cơ sức khỏe khi kết hợp với căng thẳng của cuộc sống hiện đại và lịch trình bận rộn. Hơn nữa, những cá nhân này thường cho biết họ cảm thấy hài lòng với những quyết định vào đêm khuya của mình, mặc dù có bằng chứng cho thấy quá trình nhận thức của họ có thể không hoạt động tối ưu vào thời điểm đó. Hiện tượng tâm lý này nhấn mạnh sự phức tạp của các hành vi vào đêm khuya, cho thấy nhận thức về bản thân và các yếu tố bên ngoài đan xen như thế nào để ảnh hưởng đến các kiểu ngủ.

Nghiên cứu chỉ ra rằng thu nhập gia đình thấp hơn và trình độ học vấn của cha mẹ có liên quan đến việc đi ngủ muộn hơn.

Cơ chế đối phó và can thiệp

Để bảo vệ sức khỏe tinh thần, cần có cơ chế đối phó kiểm soát những tác động tâm lý tiêu cực liên quan đến việc thức khuya và tình trạng thiếu ngủ tiếp diễn. Kế hoạch can thiệp có cấu trúc rõ ràng có thể giảm bớt những vấn đề này và thúc đẩy thói quen ngủ lành mạnh hơn.

Thiết lập thói quen ngủ lành mạnh

Xây dựng chiến lược nền tảng là thực hiện các biện pháp chăm sóc giấc ngủ lành mạnh, bao gồm việc tạo ra một môi trường ngủ thuận lợi bằng cách tối ưu hóa điều kiện phòng ngủ và thiết lập thói quen đi ngủ nhất quán. Ví dụ, việc thiết lập lịch trình ngủ đều đặn, giảm thiểu thời gian sử dụng màn hình trước khi đi ngủ và tránh các chất kích thích như caffeine và rượu có thể cải thiện đáng kể chất lượng giấc ngủ. Những thay đổi này có thể giúp mọi người vượt qua tình trạng trì trệ do thói quen ngủ kém và hồi phục sức khỏe tinh thần nói chung.

Quản lý thời gian và các sinh hoạt hàng ngày

Xây dựng biểu đồ thời gian và phân chia các công việc, ăn uống hàng ngày nhằm giảm thiểu căng thẳng, giải tỏa lo âu dẫn tới việc mất ngủ. Ví dụ như thiết lập chế độ ăn uống phù hợp theo nhu cầu, tránh sử dụng chất kích thích hoặc tiếp nạp năng lượng quá nhiều trước khi đi ngủ. Vận động thể dục thể thao nhẹ nhàng giúp tiết ra các hormone có lợi, làm tinh thần thư giãn dễ đi vào giấc ngủ.

Hệ thống hỗ trợ toàn diện

Cuối cùng, việc thiết lập các hệ thống hỗ trợ toàn diện bao gồm các dịch vụ sức khỏe tinh thần, tham vấn học đường và đội ngũ nhân viên được đào tạo có thể giải quyết bối cảnh rộng hơn về giấc ngủ. Các nhà hoạch định chính sách nên đảm bảo rằng các dịch vụ này dễ tiếp cận và có giá cả phải chăng, đặc biệt là đối với các nhóm dân số có nguy cơ cao như thanh thiếu niên. Những hệ thống như vậy có thể tạo ra một môi trường hỗ trợ khuyến khích thói quen ngủ lành mạnh và tăng cường điều hòa cảm xúc, từ đó góp phần cải thiện sức khỏe tinh thần.

Việc thiết lập lịch trình ngủ đều đặn, giảm thiểu thời gian sử dụng màn hình trước khi đi ngủ và tránh các chất kích thích như caffeine và rượu có thể cải thiện đáng kể chất lượng giấc ngủ.

CVTL. Đỗ Nguyễn Anh Minh